Modern çağ, sadece sanayiyle değil, savaşla da büyüdü. Bugün ekranlardan izlediğimiz yıkım görüntüleri, modernitenin hayal gücünü aşan bir şiddet rejimi inşa ettiğini gösteriyor. Fakat bu yıkım yalnızca füzelerle, bombalarla olmuyor. Bazen bir rejim, bir ideoloji, bir mezhebin dar kalıpları içinde halkların tüm ruhunu da yakabiliyor.
“İran devriminin” başlangıcında umut
1978’lere dönersek, İran’da Şah rejimine karşı yükselen halk hareketi, sadece İran için değil, dünya için de bir heyecan dalgası yaratmıştı. Çünkü bu hareket, alışılmış devrim teorilerinin dışına çıkan bir ruh taşıyordu. Michel Foucault’nun deyimiyle bu, “politik bir ruhaniyet”ti. Batı’nın disipliner yapılarla bireyi silikleştiren rasyonel-modern sistemine karşı, anlam arayışı taşıyan bir halk ayaklanmasıydı bu.
Foucault, İran’da yaşananları klasik politik akılla anlamanın mümkün olmadığını, bunun bir “ruhani deneyim” olduğunu söylemişti. Ancak bu deneyim kısa sürdü. Devrim, iktidarın tadına vardığında; özgürlüğü vaat eden söylemlerin yerini bir mezhebin tekçi yorumu, bir devletin otoriter inşası aldı. Foucault bu yüzden devrimden sonra bir daha İran hakkında konuşmadı. Çünkü yaşananlar, ona umut veren o kolektif hakikat arayışını değil, yeni bir baskı rejimini doğurmuştu.
Devrime en güçlü desteği veren Kürtler, solcular, aydınlar, kadınlar ve özgürlükçü İslamcılar çok geçmeden ya tasfiye edildi, ya susturuldu. İran devleti, bin yıllık Fars merkeziyetçiliğini Şiilik mezhebiyle harmanlayarak modern bir teokrasi kurdu. Bu rejim, halkın değil, seçilmiş bir mezhebin kutsallarına dayandı.
Ardından patlak veren İran-Irak Savaşı, içerideki baskıyı daha da meşrulaştırdı. Dıştaki savaş, içteki istibdadın gerekçesine dönüştü. Rejim, halkın yaşadığı yoksulluğu, sefalet ve korkuyu “devrimin bekası” adına açıklamaya başladı. Ve bu korku düzeni büyüdükçe, halk küçüldü.
Mezhepsel yayılma ve “devrim ihraçı”
Rejim sadece içeride değil, dışarıda da mezhepsel bir yayılmacılığa soyundu. Filistin, Yemen, Irak ve Lübnan gibi coğrafyalarda “devrim ihracı” adı altında yürütülen stratejiler, İran halkına daha fazla yoksulluk ve yalnızlık getirdi. Kendi halkını açlığa ve baskıya mahkûm eden bir devletin, başka halklara özgürlük vadetmesi artık kimseye inandırıcı gelmiyor.
Kürt Halkına sistematik baskı
En büyük acılardan biri de Kürt halkına yaşatıldı. İran rejimi, Kürtlerin en temel kültürel ve siyasal taleplerini sistematik olarak bastırdı. Her talebi kriminalize eden, her sesi susturan bir disiplin rejimi kurdu. Kürt gençleri darağaçlarına gönderildi, şehirleri karanlık istihbarat yapılarının ve devrim mahkemelerinin gölgesinde bırakıldı. Rejim, Kürtleri hem kamusal alanda hem özel alanda nefessiz bıraktı. İran’daki Kürt, adeta çağın “zencisi” ilan edildi.
Ve ne yazık ki bu politik tutum, sadece İran’la sınırlı kalmadı. Diğer parçalardaki Kürtlerin de taleplerini çözümsüzlüğe iten ittifaklara ve diplomatik oyunlara sahne oldu. Kürtlerin hak arayışı, sadece Tahran’da değil, bölge siyasetinde de görmezden gelinmeye başlandı.
Evet, savaş çok acımasız. Kadınlara, çocuklara, sivillere tarif edilmez acılar yaşatıyor. Ama savaşın bitmesi yetmez. Asıl mesele, savaşların küllerinden yeniden cehennemler yaratılmasını engellemektir. Barışın, yeni bir baskı düzenine değil, hakların ve özgürlüklerin inşasına kapı aralaması gerekir.
Bu oluşumların içinde Kürtlerin de yer aldığı; onların varlığını, dilini, kültürünü, insanî yaşam hakkını güvence altına alan çağdaş bir sisteme düzene ihtiyaç vardır.
3
