Şamran Kanalı günden güne yok oluyor. Yurttaşlara göre asıl sorun ihmal. Van Devlet Su İşleri (DSİ) yetkilisi ise kanalın tükenmesini su kaynağının içme suyu olarak kullanılmasına bağlıyor. Tarihi geçmişe sahip kanal sadece su kanalı değil o bölgede yaşayan herkesin anılarında canlı bir tarih: “Tarihimize, insanımıza büyük zarar verdiler. Biz hepimiz yüzmeyi bu kanalda öğrendik.”
Van’ın Edremit ilçesinde bulunan tarihi Şamran Kanalı (Şamran-Menua Kanalı), son yılların en düşük su seviyesine ulaştı. Şamran Kanalı’nda su seviyesinin düşmesiyle, tarihi meyve ağaçlarının yetiştiği Edremit, yurttaşlara göre bir kaya yığınına dönüştü.
Koca bir tarihe sahip kanal, bölge halkı için oldukça önemli; topraklarına can suyu veriyor bu kanal.
Kısaca kanalın tarihi…
M.Ö. 810 ile 786 yılları arasında hüküm süren Urartu Kralı Menua, ülkesinin yer aldığı dağlık coğrafyanın zorluklarını imar faaliyetleriyle en aza düşürmek için en büyük icraatı olan ve günümüze ulaşan bir kanal inşa ediyor. Bu kanal aynı zamanda dünya su mühendisliği harikası olarak da kabul ediliyor.
Van’ın Gürpınar İlçesi Mejingir Köyü’nde bulunan kaynak suyu, Kral Menua tarafından inşa edilen tarihi Şamran Kanalı aracılığıyla kent merkezine taşınıyor. Van Kalesi eteklerinde bulunan bu kent ve kanal güzergahında bulunan dağlar ve ovalar, bu kanal sayesinde yemyeşil bir görüntüye bürünüyor.
Şamran Kanalı adına yazılan ‘Şamîranê’ şarkısı da var
Kral Menua, bu kanalı inşa ederken çeşitli yerlerine yazıtlar eklese de ne kadar sürede ve nasıl inşa edildiği bilgisi yazılı kaynaklarda yer almıyor. Bu kanalın inşası sırasında 300 işçinin çalıştığı ve her işçiye 100 altın verildiği bilgileri Kürtçe yazılan ‘Şamîranê’ şarkısında şöyle geçiyor:
…
Me cot kêşa behra Wanê,
Mala bavê Şemîranê,
Sêsed pale wê berdanê,
Mala bavê Şemîranê,
Her pale gê sed zêr danê,
…
Yaklaşık 51 kilometre uzunluğundaki Şamran Kanalı, 1760 metre yükseklikten 1700 metre seviyelerine kadar iniyor. İsminin neden Şamran olduğu bilinmese de Ermeni mitolojisinde yer alan bir masala göre Şamram (Şamran) bir Asur kraliçesidir. Aynı zamanda yine mitolojik bilgiler ve yazıtlara göre Kral Menua, bu kanalın çevresinde kızı Tariria için teraslı bağlar ve bahçeler yaptırıyor.
Bu teraslı bağlar ve bahçelerin olduğu Edremit ise ne yazık ki bugün kanaldaki su seviyesinin düşmesiyle yeşil rengini sarıya bırakıyor ve tarihi ağaçlar kuruyor. Su seviyesinin düşmesinin başlıca nedeni ise kanalı besleyen kaynak suyunun, Van kent merkezine içme suyu olarak taşınması diye biliniyor.
‘Ermeniler döneminden kalan ağaçların çoğu kurudu’
Edremit ilçesi sakinlerinden Şadan Yendim, sözlerine ilçelerinin gözde bir yer olduğunu hatırlatarak başlıyor. Edremit’in zamanla çok zarar gördüğünü belirten Yendim, “Zamanla ilçemize çok büyük zararlar verildi. Gerek merkezi gerekse yerel yönetimler düzeyinde birçok yanlış kararlar alındı. Uzun zamandır da su sorunu yaşıyoruz. Edremit ve Van Kalesi arasında kalan bu bölge yeşilliğini bu kanala borçluydu. Fakat maalesef kanalımız şu anda boş,” diyor. Kanalla birlikte ilçede bulunan köy çeşmesinden de faydalandıklarını söyleyerek bu suyun da içme suyu olarak depoya alınmasıyla bir kaynaklarını daha kaybettiklerini ve suyun bir kısmının depoya aktarılırken bir kısmının da boşa aktığını belirtiyor. Ermeniler döneminden kalan ağaçların çoğunun kuruduğunu da sözlerine ekliyor.
‘Yüzmeyi bu kanalda öğrendik’
Her biri bir tarih olan bu ağaçların kesilmesinden ve kurumasından dolayı çok üzgün olduğunu belirten Yendim, “Tarihimize, insanımıza büyük zarar verdiler. Bizler tarımla uğraşan insanlardık ama yanlış politikalar yüzünden bütün ürünleri satın almaya başladık. Biz, tarımı bırakmak zorunda kaldık, onlar ilçemizi koca bir kaya yığınına çevirdi,” diyor. Başta Edremit Belediyesi olmak üzere bütün yetkili kurumları da bu konuda eleştiriyor çünkü daha önce defalarca belediye ile görüşmeler yapmalarına rağmen su sorunlarına herhangi bir çözüm bulunamamış. Yendim, “Bu su sıkıntısı 10 yıldır sürüyor. Biz hepimiz yüzmeyi bu kanalda öğrendik. Ama şimdi pisliği, suyun kesilmesi, kalan suyun hidroelektrik santraline verilmesi bu kanalı yok ediyor,” ifadelerini kullanıyor.
‘Kanalın suyu, HES’ten göle akıtılıyor’
Edremit ilçesi sakinlerinden Nesimi Uzan, Şamran Kanalı’nın daha önce toprak olduğunu ve o zamanlar daha temiz olduğunu aktarıyor. Fakat zamanla bu su, atılan çöplerle kirlenmeye başlıyor. İlçelerinin çok verimli olduğunu vurgulayan Uzan, bu verimi kanala borçlu olduklarını söylüyor: “Su sorunumuz diyaloglarla ne yazık ki çözülmedi. Zaten kanala gelen suyun bir kısmı da HES’ten göle aktarılıyor. Suyun göle akması boşa gitmesidir. Buna bir çözüm bulurlarsa bence daha iyi olur. Aslında bunu yapmaları gerekiyor ama yapmıyorlar.”
‘Kanala gerekli önem verilmiyor’
Edremit ilçesi sakinlerinden Şerafettin Gülova ise Şamran Kanalı’nın ilçenin can damarı olduğunu belirterek, “Su kanalında, su azaldığı zaman insanlar perişan oluyor. İhtiyaçlarımız giderilmiyor. İlçemizin yeşilliği, meyvesi, sebzesi tamamen bu kanala bağlı. Su akmadığı sürece bunların hiçbiri yeteri derecede olmuyor. Bu kanala gerekli önemin verilmesi, bakımının yapılması, insanların kalkınmasına ve yaşam şartlarının oluşmasına da katkı sağlıyor. Şamran kesildiği zaman Edremit halkı sudan çıkan bir balık misali hareketsiz kalıyor,” diyor.
‘Şamran kaynağı Van’a içme suyu olarak verildi’
DSİ 17. Bölge Müdürü Ayhan Şahna da kanal suyunun içme suyu olarak kullanıldığını ve bu kaynağın kuraklıktan da etkilendiğini kaydederek, “Şamran Kanalı’nı besleyen kaynağımızdan 6 metreküp su çıkıyor. Yani iki defa Zernek Barajı’nı doldurabilecek kadar bir su potansiyeline sahip. Bu kaynak, Urartulardan günümüze kadar ulaşmış, Van için ideal ve önemli bir kaynak. Yaklaşık 20 yıl öncesinden söz edecek olursak bu kaynak suyunun tamamı Şamran Kanalı aracılığıyla Van Kalesi eteklerine kadar taşınıyordu. Fakat son dönemlerde kuraklıkla birlikte suda dalgalanmalar yaşanmaya başladı. Bu dalgalanmayla birlikte bu kaynağın potansiyeli 4,5-5 metreküp dolaylarına kadar düşüyor,” şeklinde belirtiyor.
‘Bu kaynak zaman içerisinde daha da azalacak’
İçme suyunun yanı sıra kayıp-kaçak ve kontrolsüz su kullanımı hatalarının da olduğunu vurgulayan Şahna, “2013’ten bu yana ise bu suyun 4 metreküpü Van merkez ve Edremit, Gürpınar, Gevaş ilçelerine içme suyu olarak verildi. Dolayısıyla bu kaynağımızda şu anda suyumuz kıt. Ama onun ötesinde de kayıp-kaçak ve israf gibi sorunlarımızda var. Vatandaş ise eskiden alıştığı gibi bu suyu kullanmak istiyor ama ne yazık ki kullanamıyor. Bu kaynağın eskisi gibi kullanılabilmesi için öncelikle içme suyu sorununun başka bir kaynaktan çözülmesi gerekiyor. Üzülerek söyleyebilirim ki bu kaynak zaman içerisinde daha da azalacak ve Tarihi Şamran kanalı tarihe karışacak,” diyor.
Video: Zelal Sahidenur Sari
